Otxarkoaga-Txurdinaga es el actual distrito municipal número tres, integrado por los barrios de Otxarkoaga y Txurdinaga y orientado al Nordeste en la margen derecha del río Ibaizabal Nervión donde todavía no alcanza la consideración de ría.

Cada uno de esos dos barrios tiene entidad e historia propia. El nombre de Otxarkoaga va asociado al Poblado Dirigido que se construyó en los años sesenta del s. XX para alojar a la cantidad de personas que vivían en chabolas en las laderas de los montes de Bilbao (Uretamendi, Altamira y Monte Banderas), en lo que se dio en denominar “Cinturón de hojalata”. Pero ya existía con anterioridad como un barrio rural de caseríos de la anteiglesia de Begoña dedicados a la agricultura y la ganadería, hasta su anexión a Bilbao en 1925. La singularidad de esta intervención urbanística, los motivos que la originaron y los planteamientos de todo tipo que la dirigieron, tanto sociales como arquitectónicos,  merece un detallado análisis.

Hay que hacer alusión al Plan de Urgencia Social de Bizkaia, que ya proponía soluciones para resolver el alojamiento de los emigrantes que llegaban al reclamo del gran desarrollo industrial de la época de la posguerra. Bajo la tutela del Instituto Nacional de la Vivienda se planeó un nuevo núcleo urbano alejado del centro, en la periferia de la ciudad con todos los servicios necesarios, en una amplia zona con buenas condiciones ambientales.

Había premisas a tener en cuenta, como el mínimo coste económico posible y la inmediatez de su construcción, por la apremiante urgencia en resolver el problema del chabolismo. Se planificaron varios núcleos para viviendas, y otros para diversas dotaciones.

En el apartado arquitectónico se apostó por la innovación y la modernidad, tomando referencia de las propuestas europeas del momento con influencia de las Unidades de Habitación de Le Corbusier y la Bauhaus, de las que ya había algunos ejemplos en Madrid (Poblado de  Fuencarral y Pozo del Tío  Raimundo). Y se contó con equipos de arquitectos locales  jóvenes en su mayoría y defensores de esos nuevos ideales. Las tipologías de viviendas planteaban un desarrollo vertical en altura, no condicionado por las alineaciones de las calles y con predominio de las líneas rectas en su composición. Las fachadas y las plantas resueltas de manera funcional, prestando especial atención a la luz, el aire y el sol (aireación y soleamiento) con claras intenciones higienistas. Sin olvidar aspectos constructivos de carácter artesanal claves para su ejecución, condicionada por las circunstancias sociales de la época. La zona también acusó la influencia de la apertura de nuevas vías de comunicación con los cercanos municipios a Bilbao en pleno auge industrial. La nueva barriada se ejecutó con gran rapidez a comienzos de los años sesenta del s. XX.

Caso bien diferente es el cercano y nuevo barrio de Txurdinaga. Como otros enclaves de carácter rural con campas y caseríos en sus orígenes, también perteneció a la antigua anteiglesia de Begoña hasta su anexión a Bilbao en 1925. Entonces ocupaba menos extensión que la actual y tiene referencias documentales en el s. XVIII y en el s. XIX. Pero su cambio y transformación urbana se produjo a partir de los años sesenta del s. XX. Entonces se iniciaron los primeros planes de urbanización para convertirlo en un nuevo ensanche de la ciudad que necesitaba seguir expansionando su ámbito urbano por las laderas circundantes. Y tiene especial relevancia en ese proceso la construcción de un nuevo vial (Avenida de Zumalacárregui) y los túneles de Begoña, ampliando y prolongando el antiguo camino existente entre el Ayuntamiento, la fábrica de Etxebarria y Begoña.

Sucesivos planes urbanísticos, agilizados por iniciativa institucional (Ayuntamiento de Bilbao y Gobierno Vasco) en la época de la transición democrática, fueron definiendo y configurando su urbanización y la construcción de las edificaciones planificadas. En unos casos zonas residenciales con torres de viviendas entre 8 y 15 alturas, en otros manzanas cerradas con amplios patios públicos interiores, y además dotaciones y equipamientos públicos (institutos, escuelas, ikastolas, geriátrico, polideportivo, zonas ajardinadas y gran parque urbano). También se fomentaron las comunicaciones mediante el transporte público por autobús y finalmente por la línea 3 del metro. Todo ello hasta definir su nueva entidad urbana y sus actuales límites.

Conviene no olvidar varias obras representativas de arquitectura de calidad. Por una parte el Sanatorio de Santa Marina, obra aislada y alejada del centro, a contracorriente de la tendencia monumentalista imperante, y representativa de la posguerra. Y originales propuestas de nuevos centros escolares como el Instituto Gabriel Aresti y el Instituto Txurdinaga.

Otxarkoaga-Txurdinaga Bilboko egungo Hirugarren Udal Barrutia da. Izenak berak adierazi bezala barrutia Otxarkoaga eta Txurdinaga auzuneek osatua da. Ibaizabaleko eskumako ibarrean, baina ibaia itsasadar bihurtu gabeko behe-gunean eraikia da, Iparmendebaldera begira.

Barrutiko auzuneetako bakoitzak badu bere izaera eta badu bere historia. Halaxe, Otxarkoaga izena XX. mendeko hirurogeiko hamarkadan Bilboko mendi-mazeletan (Uretamendin, Altamiran eta Elorriagan), hots, “Latorrizko gerrikoa” eritzi zitzaion hartan txaboletan bizi ziren pertsona multzoei etxebizitzak emateko helburuz eraiki zen Herrixka Zuzenduari lotua da. Aitzitik, Otxarkoaga bazen lehenago ere. Izan ere, 1925ean Bilbo izatera igaro zen Begoñako Elizateko baserri zenbaitek osatzen zuten, ohikoa zen legez baserriok nekazaritza eta abeltantzan zutelarik bizimodua. Hirigintzazko esku-hartze haren bakantasuna, hura gauzatzea eragin zuten motiboak eta gero zelan zuzendu zen, zein plantemandu egin ziren, nahiz zela gizarte-arazoaren aldetik nahiz zela arkitektura-ereduen aldetik, benetan azterketa askoz ere zehatzagoa merezi duten alderdiak dira.

Bizkaiko Gizarte-Larrialdari buruzko Bizkaiko Plangintza aipatu behar da, ezinbestez. Hartan, gerraondoko giroan industriaren hazkundearen oihartzunek dei eginda bezala zetozenentzat bizilekuak atondu beharraz oharturik, aurreikusita ziren zenbait irtenbide. Planteatu ere, beste hirigune bat sortzea planteatu zuen, hiriko erdialdetik urruntxo, beharrezko zerbitzu guztiekin eta ingurumen-baldintza egokietan, Etxebitzarako Nazio-Erakundea (Insituto Nacional de la Vivienda) delakoaren babespean eraiki behar izango zena bera.

Baziren gogoan izan beharreko premisa edo aurreplanteamenduak, hala nola, ahalik eta merkeen eta hainbat arinen eraiki ahal izatea, txabolismoaren gorabehera hura konpontzeko premia larria baitzegoen. Beraz, batetik etxe-taldeak eraikitzeko guneak  planifikatu ziren eta, bestetik, zerbitzuak emateko beharrezkoak ziren azpiegiturak.

Arkitekturaren aldetik berrikuntzaren eta modernitatearen aldeko apostua egin zen. Le Corbusier-en Habitazio-Unitateak eta Bauhausen proposamen europarrak -ukan ere harrez gero Madrilen bertan adibideak (Poblado de  Fuencarral eta Pozo del Tío  Raimundo) bazituzten proposamenak hain zuzen-, gogoan zituzten soluziobideak planteatu ziren. Horrez gainera ideia berritzaileon aldekoak ziren bertako arkitektuak, gehienak gazteak, hartu zituzten lanerako. Etxebizitzen taxuketak eraikinak gorantz garatzea eskatzen zuen, lerro zuzenak erabiliz, lekorrokatzearen aldetik kale-ilareen ardatzekiko mendetasunik gabe. Higienismoa helburu, argitasuna, inguratsa eta eguzkia, horiexek bilatu zirelarik, fatxadak eta solairuak era funtzionalean burutu ziren. Ez da ahaztu behar, ordea, garaiak bere legeak ezarri zituela eta, ondorioz, eraikinak nola burutu ziren-eta, plantemendu teorikotik nahikoa aldenduz burutu zirela. Horri guzti horri, gainera, industriaren gorakadaren ondorioz Bilbo eta beronen aldirien arteko komunikazio azpiegitura berrien eragina gehitu behar zaio. Auzone berria oso bizkor eraiki zen, XX. mendeko hirurogeiko hamarkadan, esan bezala.

Guztiz bestelakoa da Txurdinaga auzune berriaren kasua. Harik eta 1925an Bilbok anexionatu zuen arte Begoñako Elizatekoa izaniko honetan berton ere, inguruko beste leku jakin batzuetan legez, baziren baserriak eta baziren horiei loturiko landa giroko jarduerak. Txurdinaga izena idatzirik ageri da XVIII eta XIX. mendeetan, esan behar delarik iraganean gaurregun duena baino azalera murritzagoa zuela. Nolanahi ere hirigintzaren aldetik bizi izan duen eraldaketa, erro-errotikoa, XX. mendeko hirurogeiko hamarkada hasi zen gauzatzen. Hiriak, bere zabalgunea hedatuko bazuen, hedatu, inguruan zituen mendi-mazeletan gora hazi behar izango zuela-eta, ingurua urbanizatzeari buruzko lehenengo plangintzak orduantxe abiatu ziren. Prozesu horretan erabateko garrantzia izan zuten, besteak beste, bide berri jakin bat zabaltzeak (Zumalakarregi Etorbidea) eta Begoñako tunela zulatu izanak, azken batean horiei esker Udaletxea, Etxebarria lantegia eta Begoña arteko aintzinako bidea zabalago eta luzeago egin besterik egin ez bazen ere.

Gero etorri diren hirigintza-egitasmoek, Trantsizioa deritzon garaian erakundeen ekimenez (Bilboko Udala eta Eusko Jaurlairtza) azkartu zirenek gehien bat, aurreikusirik zituzten eraikin multzoak zertan izango ziren zehazten eta behin zehazturik gero horiek eraikitzen eta inguruak urbanizatzen lagundu zuten. Zenbait lekutan 8 eta 15 altuera arteko dorre taxuko egoitza-guneak eraiki ziren, beste zenbaitetan barrualde edo gune kominitarioetan patio zabalak zituzten etxe-multo itxiak, baina oro har azpiegitura eta ekipamenduz (institutoak, eskolak, ikastolak, geriatrikoa, kiroldegia, lorategi-guneak eta hiri-parke zabala) polito horniturik joan zen Txurdinaga berria sortzen. Era berean, komuzikazioak erraztea sustatu da, lehenik bus-garraio publikoaren bidez eta azkenik metroaren 3. lerroaren bidez. Horrelexa iritsi da, iritsi ere, gaur egun den hiri-entitate izatera eta dituen mugak zehaztera.

 Azkenik, ez dugu ahazteko auzunean kalitatezko arkitekturaren adibiderik ere badela. Hortxe dugu, erdigunetik aldendurik eta isolaturik, Santa Marine Eritetxea, izan ere gerraondokoa izanik orduan indarrean zen monumentalismotik urrun dena. Eta hortxe ditugu Gabriel Aresti Institutoa eta Txurdinaga Institutoa, biak ere ikastetxe-eredu berrien erakusgarri eder bezain jatorrak.